پیمایش ارزش‌های جهانی؛ مخزن اطلاعات ارزشمند برای مطالعات علوم اجتماعی

نویسنده: علی رجب‌زاده

پیمایش ارزش‌های جهانی (WVS) به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین طرح‌های پژوهشی بین‌المللی، به مطالعه و تحلیل تغییرات ارزش‌ها و باورهای انسانی در جوامع مختلف جهان می‌پردازد. این پیمایش که از سال ۱۹۸۱ آغاز شده و تاکنون هفت دوره را پشت سر گذاشته است، بیش از ۱۲۰ کشور و ۹۵ درصد جمعیت جهانی را نمایندگی می‌کند. با بهره‌گیری از پرسش‌نامه‌ای استاندارد که حوزه‌های گسترده‌ای چون دموکراسی، برابری جنسیتی، مذهب، جهانی‌شدن و رفاه ذهنی را پوشش می‌دهد، WVS به ابزاری قدرتمند برای فهم تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در مقیاس جهانی تبدیل شده است. داده‌های این پیمایش، امکان تحلیل‌های طولی و مقایسه‌ای میان جوامع را فراهم آورده و منبعی ارزشمند برای پژوهشگران علوم اجتماعی و سیاست‌گذاران به‌شمار می‌رود.

چگونه داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند؟

پیمایش ارزش‌های جهانی، بر اساس یک پرسش‌نامه استاندارد شامل حدود ۲۹۰ پرسش طراحی شده است و طیف وسیعی از موضوعات نظیر دموکراسی، پذیرش مهاجران و اقلیت‌های قومی، برابری جنسیتی، دین و مذهب، جهانی‌شدن، خانواده، سیاست، هویت ملی، ناامنی، مسائل زیست‌محیطی و رفاه ذهنی را در بر می‌گیرد. این نظرسنجی به‌گونه‌ای طراحی شده تا امکان گردآوری داده‌های منسجم و قابل اعتماد از جوامع با فرهنگ‌های متنوع را فراهم سازد و تحلیل‌های مقایسه‌ای و طولی را برای پژوهشگران ممکن کند. در واقع، این پرسش‌نامه نتیجه تلاش مشترک گروهی از متخصصان علوم اجتماعی و نظرسنجی از جمله رونالد اینگلهارت است که به منظور پوشش طیف گسترده‌ای از متغیرهای فرهنگی و اجتماعی طراحی شده است.

تکنیک‌های جمع‌آوری داده

روش اصلی گردآوری داده‌ها در پیمایش ارزش‌های جهانی (WVS) از طریق مصاحبه‌های حضوری در منزل پاسخ‌دهندگان انجام می‌شود. این شیوه به دلیل تعامل مستقیم و شخصی، پاسخ‌های دقیق‌تر و صادقانه‌تری را به دنبال دارد. بسته به شرایط و امکانات هر کشور، پاسخ‌ها به یکی از دو روش زیر ثبت می‌شوند:

1. مصاحبه با کاغذ و قلم (PAPI): این روش سنتی از پرسش‌نامه‌های چاپی برای ثبت پاسخ‌ها استفاده می‌کند.
2. مصاحبه حضوری به کمک رایانه (CAPI): در این روش، پاسخ‌ها به صورت دیجیتال از طریق دستگاه‌های الکترونیکی ثبت می‌شوند.

در شرایطی که انجام مصاحبه حضوری ممکن نباشد، از روش‌های جایگزین مانند پنل‌های اینترنتی، مصاحبه‌های پستی یا تلفنی استفاده می‌شود، مشروط بر اینکه پوشش جمعیتی بیش از ۹۵ درصد تضمین گردد. این انعطاف‌پذیری به تضمین جامعیت و نمایندگی دقیق جامعه هدف در فرایند گردآوری داده‌ها کمک می‌کند.

دسترسی به داده‌ها

داده‌های جمع‌آوری‌شده از طریق پیمایش ارزش‌های جهانی (WVS) به صورت آزاد و رایگان در پایگاه اینترنتی این پروژه در دسترس عموم قرار دارد. کاربران می‌توانند داده‌ها را به صورت آنلاین تحلیل کرده یا آن‌ها را در قالب‌های مختلف از جمله اکسل، SPSS و R دانلود کنند. این مجموعه داده‌ها که با استفاده از روش‌های دقیق نظرسنجی گردآوری شده‌اند، به عنوان منابعی ارزشمند برای تحلیل‌ها و پژوهش‌های علمی به شمار می‌آیند.

چند مثال از کاربرد در تحقیق

• مطالعات مقایسه‌ای: تحلیل تفاوت‌ها و شباهت‌های ارزش‌ها در میان کشورها یا مناطق مختلف.
• پژوهش‌های طولی: بررسی تغییرات ارزش‌ها در طول زمان در یک جامعه خاص.
• تحلیل مضمون: تمرکز بر مضمون‌های خاصی مانند مشارکت سیاسی، باورهای مذهبی یا اعتماد اجتماعی.
• ارزیابی سیاست‌ها: سنجش تأثیر سیاست‌ها بر ارزش‌ها و نگرش‌های اجتماعی با توجه به موج‌های گوناگون سنجش.

برخی پژوهش‌های معروف و تاثیرگذار با استفاده از داده‌های پیمایش ارزش‌های جهانی

۱۱- برخی از پژوهشگران مانند مارکس و دنیل بل معتقد بودند که توسعه اقتصادی می‌تواند موجب تغییرات فرهنگی عمیق و فراگیر شود، در حالی که دیگران همچون وبر و هانتینگتون بر این باور بودند که ارزش‌های فرهنگی دارای تأثیر پایدار و مستقل بر جامعه هستند. اینگلهارت¹ و بیکر² در مطالعه‌ای با استفاده از داده‌های پیمایش ارزش‌های جهانی (WVS) که اطلاعات ۶۵ کشور و ۷۵ درصد جمعیت جهان را در بر می‌گیرد، به بررسی این فرضیه‌ها پرداختند و شواهدی یافتند که هر دو دیدگاه را تایید می‌کند.

۲- در اوایل دهه ۲۰۰۰، توجه پژوهشگران جامعه‌شناسی به رابطه میان سرمایه اجتماعی³ و دموکراسی جلب شد. پاملا پکستون⁴ در تحقیق خود با استفاده از داده‌های WVS و اطلاعات اتحادیه انجمن‌های بین‌المللی، این رابطه را بررسی کرده و نشان داد که سرمایه اجتماعی و دموکراسی به صورت متقابل بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. او همچنین دریافت که انجمن‌هایی که به یک اجتماع بزرگ‌تر مرتبط هستند، تأثیر مثبتی بر دموکراسی دارند.

۳- نیوتون⁵، جان دِهی⁶ و  ولزل⁷  در پژوهش خود مسئله اعتماد عمومی در جامعه را مورد بررسی قرار دادند. یکی از پرسش‌های مطرح شده در نظرسنجی‌ها این بود که آیا به اغلب مردم اعتماد دارید یا در تعامل با آن‌ها احتیاط می‌کنید؟ این پژوهشگران دریافتند که مفهوم «اغلب مردم» به‌تنهایی اطلاعات کافی در مورد سطح اعتماد اجتماعی ارائه نمی‌دهد، چرا که مشخص نیست این عبارت چه کسانی را در بر می‌گیرد. با تکیه بر داده‌های WVS که شامل پرسش‌هایی درباره اعتماد به خانواده، همسایگان و دیگر گروه‌های اجتماعی است، آن‌ها توانستند شعاع اعتماد را مشخص کنند و توضیح دهند که مفهوم «اغلب مردم» در کشورهای مختلف معانی متفاوتی دارد و دامنه این اعتماد در هر جامعه متغیر است.

این موارد، مثال‌هایی برجسته از کاربرد داده‌های WVS در پژوهش بودند و بی‌شک، توجه به این مجموعه داده برای پژوهشگران علوم اجتماعی، به خصوص علاقه‌مندان به تحلیل داده، خالی از فایده نخواهد بود. در ویدیوی زیر که در یوتیوب منتشر شده، استفاده از پایگاه داده WVS نشان داده شده است. 

نتیجه‌گیری

پیمایش ارزش‌های جهانی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین منابع داده در حوزه ارزش‌ها و نگرش‌های انسانی، بستر مناسبی را برای درک تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در سطح جهانی فراهم کرده است. این داده‌ها امکان تحلیل مقایسه‌ای و طولی میان جوامع و فرهنگ‌های مختلف را میسر می‌سازند و نقش مهمی در تبیین و پیش‌بینی تغییرات اجتماعی ایفا می‌کنند. نمونه‌های پژوهشی متعدد که با استفاده از این داده‌ها انجام شده‌اند، از جمله بررسی تأثیر توسعه اقتصادی و ارزش‌های فرهنگی، رابطه سرمایه اجتماعی و دموکراسی، و مفهوم اعتماد عمومی، نشان‌دهنده کاربرد گسترده و اهمیت این پیمایش در حوزه‌های مختلف علوم اجتماعی هستند. بدین ترتیب، WVS به عنوان ابزاری ارزشمند برای پژوهشگران، تحلیلگران و تصمیم‌گیران به‌کار می‌رود و شناخت عمیق‌تری از ساختار و تغییرات جوامع انسانی ارائه می‌دهد. ازجمله مواردی که پژوهشگران علوم اجتماعی می‌توانند از داده‌های پیمایش در تحقیق خود استفاده کنند می‌توان به مطالعات مقایسه‌ای، پژوهش‌های طولی و ارزیابی تصمیمات سیاست‌گذاران (با توجه به موج‌های پیاپی پیمایش) اشاره کرد. جالب آنکه این پیمایش در ایران هم انجام شده و داده‌های مرتبط با کشور ما نیز در دسترس است. 

منابع:

Inglehart, R., & Baker, W. E. (2000). Modernization, cultural change, and the persistence of traditional values. American Sociological Review, 65(1), 19–51. https://doi.org/10.1177/000312240006500103

Paxton, P. (2002). Social Capital and Democracy: An Interdependent Relationship. American Sociological Review, 67(2), 254–277. https://doi.org/10.2307/3088895

Delhey, J., Newton, K., & Welzel, C. (2011). How general is trust in “Most People”? Solving the radius of trust problem. American Sociological Review, 76(5), 786–807. https://doi.org/10.1177/0003122411420817

1. Ronald Inglehart ↩︎
2. Wayne E. Baker ↩︎
3. Social Capital ↩︎
4. Pamela Paxton ↩︎
5. Kenneth Newton ↩︎
6. Jan Delhey ↩︎
7. Christian Welzel ↩︎