
مقدمه
آغاز هر مسیری نقشی کلیدی در تعیین سرنوشت آن دارد و پژوهش نیز از این قاعده مستثنی نیست. شروع یک فرایند تحقیقاتی، بهویژه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی که با نخستین پروژه جدی پژوهشی خود مواجه میشوند، اغلب با سردرگمیها و پرسشهای متعددی همراه است. این چالشها ممکن است ذهن پژوهشگر را مشغول کرده و او را از ادامه مسیر بازدارند. کتاب «جایی که پژوهش آغاز میشود: انتخاب یک پروژه پژوهشی که برای شما (و جهان) مهم است»، نوشته توماس مولانی و کریستوفر ریا، بهویژه برای پژوهشگران تازهکار نوشته شده است و با نثری شیوا و روشن، راهنمایی ارزشمند برای پاسخ به این دغدغهها ارائه میدهد. این اثر، علاوه بر طرح مسائل بنیادی در آغاز پژوهش، نگاه تازهای به فرایند تحقیق دارد که میتواند برای پژوهشگران باتجربه نیز الهامبخش باشد. کتاب مذکور با پرداختن به پرسش کلیدی «چه چیزی را باید موضوع پژوهش خود قرار دهیم؟» گام نخست در این مسیر پرچالش را هموار میکند.
موضوعات محوری طرح شده در کتاب جایی که تحقیق آغاز میشود
مهمترین عنصری که این کتاب بر آن تأکید دارد، «خودِ» پژوهشگر است. در همین راستا، مفهومی با عنوان پژوهشگر خودمحور (Self-centered Researcher) مطرح میشود که بر اهمیت دغدغهها، علایق و پرسشهای شخصی پژوهشگر تأکید دارد. این خودمحوری به ما یادآوری میکند که باید این عناصر را در کانون توجه قرار داده و بر مبنای آنها کار پژوهشی را طراحی کنیم. کتاب «جایی که پژوهش آغاز میشود» به مسائل مختلفی چون ارزش قائل شدن برای تفکرات شخصی، روشهای مقابله با چالشهای پژوهشی و اهمیت کار گروهی در حل مسائل علمی میپردازد. بهطور کلی، این کتاب به پژوهشگر میآموزد چگونه علایق و دغدغههای فردی خود را بهعنوان محور تحقیق قرار داده و پژوهش را در همین مسیر پیش ببرد.
این کتاب از دو بخش و شش فصل تشکیل شده است. در بخش مقدمه، مفهوم خودمحوری توضیح داده شده و سپس در بخش اول، تمرکز بر چگونگی تبدیل شدن به یک پژوهشگر خودمحور است؛ البته نه به معنای خودرأیی یا تکبر، بلکه بهعنوان اولویتبندی دغدغههای پژوهشگر. در این بخش، نویسندگان به اهمیت ترسیم پرسشهایی اشاره میکنند که مسیر تحقیق را هدایت میکنند. همچنین، به نقش حیاتی منابع اولیه مناسب که میتواند الهامبخش پژوهش باشد، پرداخته میشود. بخش پایانی این قسمت، راهنمای جامعی برای طراحی پروژه تحقیقاتی ارائه میدهد که هدف آن دستیابی به طرحی است که به نتایج مطلوب منتهی شود. این بخش، تمرکز خود را بر تقویت پرسشهای اصلی تحقیق و چگونگی هدایت آنها قرار داده است.
بخش دوم کتاب با عنوان «بر خودت غلبه کن»، بر اهمیت پیوستن به جمع محققانی با دغدغههای مشترک تأکید میکند. نویسندگان معتقدند که پژوهشگر خودمحور باید در میان گروهی از محققان همفکر قرار بگیرد تا بتواند پرسشهای خود را بهتر صیقل دهد. در این بخش، مزایای کار گروهی و یافتن پاسخهای مشترک از طریق همکاری مورد بحث قرار میگیرد. این موضوع بهویژه در فضای علوم اجتماعی ایران که توجه کافی به اجتماع علمی نشده، اهمیت ویژهای دارد.
دو فصل پایانی به چگونگی یافتن منابع مناسب برای شروع و ادامه مسیر تحقیق میپردازد. کتاب در نهایت با بخشی بهنام «در سفر تحقیقاتی شما چه خواهد شد» به پایان میرسد؛ بخشی که پژوهش را نه بهعنوان یک فعالیت محدود با آغاز و پایان مشخص، بلکه بهعنوان یک فرایند مداوم و پویا به تصویر میکشد.
نکات برجسته کتاب جایی که تحقیق آغاز میشود
یکی از نکات جالب کتاب، دارا بودن بازیها و تمرینهایی است که بهوسیله آنها خواننده میتواند نکات نظری هر قسمت را بهصورت عملی تمرین کند ، درست مثل کتاب های آموزشی. در هر فصل همزمان با نکات جدید نویسندگان تمرینات جدیدی برای مخاطب خود ارائه میدهند که آن را با عنوان «اکنون امتحان کنید» طرح کرده اند. این تمرینات و بازیها به شما در دستیابی به مجموعهای از اهداف نظیر ایجاد سؤال، اصلاح سؤال، کشف الگوهایی که سؤالات شما را به یکدیگر مرتبط میکنند و شناسایی مسئلهای که به شما انگیزه میدهد، کمک میکنند. به دنبال هر تمرین، بخشی وجود دارد با نام «اشتباهات رایج» که به نظر نویسندگان بیشتر اشتباهات به این سه دسته مربوط میشود؛
- اجتناب از آسیبپذیری: اولین اشتباه رایج این است که از پذیرش این موضوع که خطا پذیر هستید، اجتناب کنید. در عوض، باید بدانید که شما در آغاز راه هستید و ایرادی ندارد اگر اطلاعات محدودی دارید. نااطمینانیها و عدمقطعیت در ابتدای پژوهش نه تنها نکته منفی نیست بلکه یک ظرفیت خوب محسوب میگردد.
- گوش نکردن به خود: اشتباه رایج دیگر این است که به حرف خود گوش نکنید و در عوض تلاش کنید تا انتظارات بیرونی را برآورده سازید درحالی که اولویت با خود محقق است و باید دنبال تحقیقی رفت که شخص شما را برانگیزاند.
- یادداشتبرداری نکردن: نوشتن مشاهدات و مشکلات و… بسیار ضروری هستند تا بتوانید بر سیر کار خود تسلط داشته باشید و پروژه خود را به خوبی به سرانجام برسانید. اگر فکر کنید که همه مسائل را میتوانید در خاطر داشته باشید در اشتباه هستید چرا که بسیاری از نکات ارزشمند را فراموش خواهید کرد. علاوهبراین، نوشتن و روی کاغذ بردن به شما کمک میکند تا بهتر فکر کنید.
جمع بندی
در مجموع میتوان گفت که کتاب فوق برای پژوهشگران (مخصوصا پژوهشگران تازه کار) شامل مطالب مفید، جالب و جامعی است که میتواند به بسیاری از سؤالات آنها پاسخ دهد، بسیاری از سردرگمیهای آنها را برطرف سازد و آنها را به سمت پژوهشی منسجم و مطلوب رهنمون کند. نکات بدیع و بیان شیوا به جذابیت کتاب میافزاد و تمرینات عملی کتاب باعث میشود که در دل یک کار عملی قرار بگیرید و فارغ از مباحث نظری آن ها را در عمل تمرین کنید و این تاثیر بسیار مثبتی در بهبود مهارت های پژوهشی شما دارد.
منبع
Thomas S. Mullaney and Christopher Rea (2022), “Where research begins: Choosing a Research Project That Matters to You (and the World)”, Chicago, University of Chicago Press, 2022, 216 pp