سرباز آمریکایی؛ جامعه‌شناسی ارتش آمریکا

مقدمه

در جریان جنگ دوم جهانی، ایالات متحدۀ آمریکا تصمیمی غیرمنتظره گرفت؛ انجام نظرسنجی از سربازان آمریکایی به‌منظور مطالعۀ نگرش و احساسات آن‌ها راجع‌به جنگ و خدمت نظامی. بیش از ۲۰۰ پرسش‌نامه میان ۵۰۰ هزار سرباز آمریکایی پخش شد و داده‌های حاصل از آن جمع آوری گردید. انجام این کار بسیار دشوار بود، حتی اکنون نیز جمع‌آوری این میزان اطلاعات، آن هم به انضمام مصاحبه‌های رودررو، پرهزینه و زمان‌بر به نظر می‌رسد؛ اما ایالات متحدۀ آمریکا با درک اهمیت تصمیم‌گیری مبتنی‌بر داده، اطلاعاتی را جمع‌آوری کرد که تأثیری عمیق بر علوم اجتماعی گذاشت. این مجموعۀ داده‌ها، هم‌اکنون در حدود ۶۵ هزار صفحه، به‌طور کامل در دسترس عموم قرار گرفته‌است.

   مطالعات «سرباز آمریکایی» در تعداد بسیار بالا و با‌توجه‌به ابعاد گوناگون انجام شد. پرسش‌های مطالعات سرباز آمریکایی مسائلی ازجمله تحصیلات، رسانه، قومیت، نژاد، جنسیت، میدان نبرد و نیز مراقبت‌های پزشکی و سلامت روان را در بر می‌گرفت. آن‌ها فرم پرسش‌نامه‌ها را به افسران آمریکایی دادند تا در سراسر جهان به دست سربازان ایالات متحده برسانند. مطالعات سربازان آمریکایی در جنگ دوم جهانی، به‌ویژه به‌عنوان مجموعۀ «سرباز آمریکایی»، تلاش قابل‌توجهی در تحقیقات علوم اجتماعی بود. این پروژه تنها یک روز پس‌از حمله به پرل هاربر¹، توسط شعبۀ تحقیقات بخش «اطلاعات و آموزش» وزارت جنگ آغاز شد. ساموئل استوفر²، یک چهرۀ برجسته در رشتۀ روان‌شناسی، این پروژه را رهبری کرد. استوفر که همکار فوق‌دکترا و همکار شورای تحقیقات علوم اجتماعی³ بود و پیش‌تر با این شورا در یک تک‌نگاری⁴ راجع‌به جامعۀ آمریکا در دوران رکود بزرگ مشارکت داشت، به درخواست فردریک آزبورن، مدیر آیندۀ بخش اطلاعات و آموزش ارتش، از دانشگاه شیکاگو به واشنگتن دی.سی آورده شد.

     خروجی این مطالعات در چند شماره و به‌نام «مطالعات روان‌شناسی اجتماعی در جنگ دوم جهانی»⁵ منتشر شد. اگرچه در ابتدا اطلاعات به‌صورت محرمانه در دسترس مقامات عالی‌رتبه قرار می‌گرفت، پس‌از مدتی یافته‌های پژوهش را در‌قالب مجله و به‌صورت ماهانه در اختیار عموم قرار می‌دادند. این یافته‌ها، مدت‌ها به‌صورت مکتوب و غیردسته‌بندی‌شده موجود بود تا این‌که در سال ۲۰۰۹، اد گیتر⁶ پس‌از رویارویی با وضعیت نابه‌سامان داده‌ها، آن‌ها را مرتب و دیجیتال کرد. رونویسی داده‌ها نزدیک به دو سال و نیم به طول انجامید.

مطالعه روی چه افرادی انجام شد؟

سربازان در تمام شاخه‌های نظامی آمریکا از نیروی زمینی تا هوایی، به‌همراه زنانی که در‌حال خدمت نظامی بودند، در این مطالعه حضور داشتند. یکی از جنبه‌های جالب این پژوهش، مخفی‌ماندن هویت پاسخ‌دهندگان بود تا سربازان بدون ترس و سانسور، نگرش خود را ابراز کنند. استفور و همکارانش یک نمونه‌گیری تقریبا تصادفی⁷ ترتیب دادند. در این نوع نمونه‌گیری، تلاش می‌شود تا گروهی از مردم به‌صورت تصادفی انتخاب شوند، اما با‌توجه‌به وضعیت، چنین نیست که همۀ افراد شانس مساوی در انتخاب‌شدن داشته باشند. درحقیقت، با‌توجه‌به محدودیت‌های عملیاتی، تلاش می‌شود تا حد امکان، نمونه‌گیری [به‌طور] تصادفی انجام شود. در ابتدا، تنها پرسنل سفیدپوست فرم‌ها را پر می‌کردند، اما از سال ۱۹۴۳م، تلاش شد تا مشارکت سیاه‌پوستان نیز افزایش یابد.

اهمیت پژوهش سرباز آمریکایی

کتاب‌های حاصل از پژوهش‌های «سرباز آمریکایی» در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی نظامی تدریس شد. جامعه‌شناسان و روان‌شناسان بزرگی نیز درمورد آن بحث و تبادل نظر کرده‌اند. انتقادات سختی به مطالعات وارد شد و هم‌چنین، مورد تمجید و ستایش بسیاری نیز قرار گرفت. به‌هر‌حال، آن‌چه مسلم است این‌که «مطالعات سرباز آمریکایی» به‌قدری مهم و بزرگ بود که توجه بیشتر پژوهشگران مطالعات جنگ، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، علوم سیاسی و نیز علاقه‌مندان روش‌شناسی را جلب کرد. به نظر می‌رسد که این مطالعه، اولین نمونۀ گستردۀ سازمان‌یافته در حوزۀ روش‌شناسی اجتماعی- نظامی بوده‌است.

     برخی منتقدان ادعا کردند مطالعات سرباز آمریکایی، دانش جدیدی تولید نکرده و یافته‌های آن را از پیش می‌دانستیم. برخی نیز معتقد بودند مطالعات، یک تلاش ناموفق در کپی‌کردن روش‌های رایج در علوم تجربی بوده‌است؛ در‌حالی‌که این روش‌ها با اهداف مطالعه‌ای در حوزۀ روان‌شناسی و جامعه‌شناسی متناسب نیستند. برخی دیگر نیز به‌دلیل نداشتن بنیان‌های نظری واضح که ازقضا، در علوم اجتماعی حائز اهمیت است، به آن تاخته‌اند.

     البته برخی نیز به این انتقادات پاسخ داده‌اند. برای مثال، چنین استدلال کردند که ازاساس، قرار نبود مطالعات سرباز آمریکایی، فرضیه یا نظریه‌ای داشته باشد؛ این مطالعات در جریان جنگ انجام شد تا به‌سرعت، اطلاعاتی راجع‌به نیروهای نظامی جمع‌آوری کند و در اختیار مقامات مربوطه قرار دهد. برخی دیگر، بیان کردند که مطالعات فاقد عمق کافی بود و تنها به بررسی نگرش‌های فردی بدون درنظرگرفتن زمینه و ساختارهای اجتماعی پرداخته‌است؛ در‌حالی‌که مدافعان تصریح می‌کنند که مطالعات تنها با تکیه بر نظرسنجی از افراد صورت نگرفته و مصاحبه‌های شفاهی و تشریحی نیز صورت گرفت. یکی از ابتکارات مطالعات سرباز آمریکایی در حوزۀ روش‌ تحقیق، استفاده از مقیاس‌ گاتمن⁸ بود که به کمک آن امکان بررسی شدت نگرش‌ها نیز وجود دارد. مفهوم محرومیت نسبی⁹ نیز از دل همین مطالعات بیرون آمد.

شکل 1) نمونه‌ای از پرسش‌و‌پاسخ یک سرباز سیاه‌پوست آمریکایی که از تبعیض نژادی در آمریکا گلایه کرده‌است.

دستاوردهای مطالعات سرباز آمریکایی برای علوم اجتماعی

ادبیات پژوهش موجود پس‌از سرباز آمریکایی نشان‌دهندۀ تأثیر عمیق این مطالعات بر علوم اجتماعی، به‌خصوص جامعه‌شناسی است. این تأثیر در برخی از حوزه‌های جامعه‌شناسی بسیار واضح است و برای مثال درک امروزی ما از فعالیت‌های مشترک جمعیِ نهادینه‌شده‌ای مثل آموزش یا ساختار سازمانی، مدیون مطالعات استوفر و همکارانش است.

     پژوهش‌های سرباز آمریکایی به‌همراه جمعی از مطالعات افراد دیگر – از‌جمله شیلز و جانوویتز¹⁰(1948) یا مرتون و لازارسفلد¹¹(1950) که اتفاقا از آن تأثیر پذیرفته‌ بودند – دانش ما را پیرامون جامعه‌شناسی ارتش و نیروهای نظامی توسعه داد. این مطالعات، نقش حیاتی ساختارهای سازمانی رسمی، روابط میان‌فردی و فرآیند‌های موجود در گروه‌های کوچک¹² را جهت اثرگذاری بر روحیه، انسجام گروهی و عملکرد نظامی، روشن کرد. گذار شاخۀ تحقیقات ارتش آمریکا از نظرسنجی‌های سطحی افکار عمومی -که تنها با چند سؤال تلاش می‌کردند تا نگرش افراد را بفهمند- به یک درک عمیق‌تر از نگرش -که شامل لایه‌های زیرین جامعه‌شناختی و فرهنگی نیز می‌شود- منجر به پیشرفت قابل‌توجهی در جامعه‌شناسی نیروهای نظامی شد.

     شناخت انگیزه‌ها و نگرش‌ها در میدان نبرد، یکی از بینش‌هایی است که مطالعات سرباز آمریکایی به ما داد. با این مطالعات بود که متوجه شدند جنبه‌های آشکار و واضح ایدئولوژی (مانند حمایت از یک حزب سیاسی) مقابل نظام‌ ارزش‌ها و باورها اهمیت کم‌تری دارد. همین موضوع، سبب شد که تصمیم‌گیران به این نتیجه برسند که باید بر نقش سرباز و ایجاد احساس عدالت و جوان‌مردی تأکید کنند. فراموش نکنید که این مطالعات برای پاسخ به نیازهای سیاست‌گذار جهت کمک به تصمیم‌گیری انجام شد و نه‌تنها در این امر موفق بود، بلکه باعث توسعۀ علم نیز شد.

     یافته‌ها در رابطه با نگرش‌های نژادی، در نوع خود بی‌نظیر بود و تبعیض و نابرابری را میان نیروهای آمریکایی به‌خوبی برجسته کرد و در دهه‌های بعد منجر به تغییرات جدی در روابط نژادی شد. هم‌چنین، این مطالعات درک پژوهشگران از رفتار میدان نبرد را نیز اعتلا داد؛ برای مثال متوجه شدند خصومت با دشمن، در میان سربازان کم‌تر رایج است، در‌حالی‌که احساساتی چون ترس یا مکانیسم‌های اجتماعی- روان‌شناختی در روحیه و میل به جنگیدن مؤثرتر است. هم‌چنین، مطالعات سرباز آمریکایی باعث توسعه و غنای مفهومی در جامعه‌شناسی شد. برای مثال، «ایدۀ‌ گروه‌های مرجع»¹³ و «محرومیت نسبی» از این مطالعات بیرون جَست و یک فهم بنیادین در رابطه با فهم ماهیت پارادوکسیکال رضایت یا محرومیت در میان سربازان ایجاد کرد. به عبارت دیگر، این‌که امروز می‌دانیم احساس رضایت فرد یا احساس محرومیت او یک مفهوم نسبی است که با یک گروه استاندارد (مرجع) مقایسه می‌شود، از مطالعات سرباز آمریکایی ریشه می‌گیرد.

     چنان‌که بیان شد، بخشی از پژوهشگران اجتماعی به مطالعات سرباز آمریکایی انتقاداتی وارد کردند و ازسوی مقابل، سمپوزیومی که رابرت مرتون و پائول لازارسفلد به راه انداختند، منجر به انتشاراتی شد که ادامۀ مطالعات استوفر بود و نقش آن را در علوم اجتماعی پررنگ کرد. این سمپوزیوم و مجموعۀ مقاله‌ها بخشی از تلاش‌های گستردۀ لازارسفلد و مرتون جهت پیشرفت علوم اجتماعی با تداوم و استمرار بود. دو عدد از مقاله‌های موجود در سمپوزیوم مذکور -«دستاوردهایی برای نظریۀ رفتار گروه مرجع»¹⁴ توسط مرتون¹⁵ و کیت¹⁶(۱۹۵۰) و دیگری «مشکلات تحلیل نظرسنجی»¹⁷ توسط لازارسفلد¹⁸ و کِندال¹⁹ (۱۹۵۰)- بسیار اثرگذار واقع شد؛ مقالۀ مرتون و کیت به غنی‌تر‌شدن نظری پژوهش‌ سرباز آمریکایی پرداخت و اثر لازارسفلد و کِندال بر اهمیت روش‌شناختی آن تأکید کرد.

     کِندال و لازارسفلد از داده‌های سرباز آمریکایی استفاده کردند تا هنر تحلیل پرسش‌نامه را به بحث گذارند و تمرکز و توجه پژوهشگران را از «جمع‌آوری داده» به «تحلیل داده» سوق دهند. رویکرد آن‌ها برای پیشرفت‌های بعدی در زمینۀ جامعه‌شناسی آماری²⁰ به‌خصوص آن‌که تا پیش‌از آن، تمرکز اصلی پژوهشگران بر جمع‌آوری داده و حل مشکلات مربوط به نااطمینانی از داده‌ها بود؛ در‌حالی‌که لازارسفلد و کِندال باعث شدند تا توجه همه به تجزیه‌و‌تحلیل داده و درنتیجه، به مدل‌های آماری نیز معطوف شود. نکاتی که آن‌ها مطرح کردند در کتب مرجع دهۀ ۱۹۵۰ استفاده شد. در‌مجموع، سمپوزیوم به مجموعه‌ای شش‌مقاله‌ای به‌نام «پیوستگی در علوم اجتماعی»²¹ منجر شد که خود به پذیرفته‌شدن مطالعات سرباز آمریکایی و تثبیت آن به‌عنوان نمونه‌ای عالی از پژوهش‌های پیمایشی کمک بزرگی کرد.

نتیجه‌گیری

مطالعات «سرباز آمریکایی» در گرماگرم جنگ دوم جهانی انجام شد تا سربازان آمریکایی را در میدان نبرد به ورطۀ پژوهش اجتماعی آورد. این نخستین‌بار بود که مطالعاتی سیستماتیک راجع‌به جامعه‌شناسی ارتش انجام می‌شد و البته به جنبه‌های روان‌شناختی نیز می‌پرداخت. واحد تحقیقات ارتش آمریکا با درک اهمیت داده، به‌منظور بهبود وضعیت ارتش و سربازان آمریکایی، مطالعاتی را به کمک ساموئل استوفر، روی ۵۰۰ هزار سرباز آمریکایی انجام داد و با انجام نظرسنجی‌ و مصاحبه، داده‌های ارزشمندی از نگرش سربازان به دست آورد. انجام این پیمایش عاری از موانع و محدودیت‌ها نبود. پژوهش‌ در محیطی انجام می‌شد که ساختاری سلسله‌مراتبی و متصلب داشت. مشکل دیگر، جلب رضایت مقامات نظامی جهت انجام یک پژوهش آن هم در میانۀ‌ جنگ بود و پژوهشگران برای موافقت فرماندهان و مقامات، باید گزارش‌ها و یافته‌ها را به‌سرعت در اختیار آنان قرار می‌دادند که باعث می‌شد تأمل و زمان کافی برای تحلیل نتایج وجود نداشته باشد. از طرفی، هنوز پیمایش و تحلیل داده‌های حاصل از آن، در علوم اجتماعی رایج نبود و نظریه‌های موجود نیز قابلیت پیاده‌سازی در این تحقیق را نداشتند. این مطالعات، دشواری‌ها و مشکلاتی جدی داشت، اما با‌توجه‌به زمینه و زمانه‌ای که در آن انجام شد، قابل‌ستایش و توجه است.

منابع

پاورقی

1. Pearl Harbor ↩︎
2. Samuel A. Stouffer ↩︎
3. Social Science Research Council (SSRC)
   * شورای تحقیقات علوم اجتماعی (SSRC) یک سازمان غیرانتفاعی بین‌المللی مستقر در ایالات متحده است که به پیشرفت تحقیقات در علوم اجتماعی و رشته‌های مرتبط اختصاص دارد و در سال 1923م در منهتن تأسیس شد. این سازمان دارای دفتر مرکزی در بروکلین، و دفترهای منطقه‌ای کوچک در سایر نقاط جهان است و بورسیه‌های متعددی را به محققان علوم اجتماعی و رشته‌های مرتبط از جمله برای کار میدانی بین‌المللی ارائه می‌دهد. ↩︎
4. تک‌نگاری (Monograph)، تحقیقی است راجع‌به یک سوژه یا یک بُعد از یک سوژه که به‌صورت عمیق و دقیق انجام می‌شود. ↩︎
5. Studies in social psychology in World War II ↩︎
6. Ed gitre ↩︎
7. Approximatley random ↩︎
8. Guttman scale ↩︎
9. Relative deprivation ↩︎
10. Shils and Janowitz ↩︎
11. Merton and Lazarsfeld ↩︎
12. Small groups ↩︎
13. Reference Groups ↩︎
14. Contributions to the theory of Reference Group Behavior ↩︎
15. Robert K. Merton ↩︎
16. Alice S. Kitt ↩︎
17. Problems of Survey Analysis ↩︎
18. Paul F. Lazasfeld ↩︎
19. Patricia L. Kendall ↩︎
20. Statistical Sociology ↩︎
21. Continuities in Social Research : Studies in the Scope and Method of « The American Soldier » ↩︎